Wat kan de zorg leren van Defensie?
Hoe is de samenwerking tussen Defensie en Platform Stress de Baas tot stand gekomen? En wat kan de zorg leren van Defensie? Hierover vertellen Fenna Leijten, sociaal psycholoog en gezondheidswetenschapper, werkzaam als Kernexpert mentale kracht bij Defensie en Marieke Langemeyer, sociaal-, organisatie en mediapsycholoog, werkzaam als senior adviseur bij het Expertisecentrum van de MGGZ.
Hoe is het contact ontstaan tussen Defensie en de zorg?
In 1998 is het Instituut samenwerking Defensie en Relatieziekenhuizen (IDR) ontstaan. Zorgprofessionals met een reservisten status en militairen die boven de sterkte in een relatieziekenhuis worden geplaatst zorgen sinds die tijd voor een verbinding tussen Defensie en de civiele zorg. Toen de corona crisis uitbrak merkten juist zij dat er overeenkomsten zijn tussen het werken in de zorg en op uitzending gaan als militair bij Defensie. Met name de onvoorspelbaarheid waar je tijdens een uitzending geregeld mee te maken krijgt, kwam ook terug in de zorg. Naar aanleiding van het MGGZ webinar 'Mentale gezondheid voor zorgprofessionals’ kreeg Defensie veel vragen uit ziekenhuizen en zorginstellingen. Hoe werkt een buddy systeem? Hoe herken ik stress bij een collega? En bij mezelf? Vervolgens is de bal gaan rollen en is aan Defensie gevraagd om mee te denken vanuit de jarenlange ervaring met de speciale omstandigheden rondom uitzendingen.
De zorg rondom een uitzending is bij defensie goed geborgd:
- Voorbereiding op uitzending (Hoe werk je onder hoge druk, stress herkennen, stress herkennen bij collega’s, wat is een normale reactie op een abnormale gebeurtenis)
- Sociaal Medisch team (met arts, maatschappelijk werker, geestelijk verzorger en psycholoog) aanwezig bij uitzending voor directe zorg op locatie
- Third location debreefing (pas op de plaats maken, tijd maken om missie af te sluiten en voor te bereiden op thuiskomst)
- Terugkeergesprek en nazorgvragenlijst (militair en thuisfront betrekken) met als motto: Zorg zo dichtbij mogelijk als nodig en zo ver als mogelijk.
Zijn er verschillen tussen een uitzending en het werken in de zorg?
Het werken tijdens een crisis in de zorg en de periode erna, als de reguliere zorg weer opstart, is sterk te vergelijken met een militair die op uitzending is en weer terugkomt. Maar er zijn ook verschillen. Bij Defensie is veel aandacht voor de mentale gezondheid van de militair voorafgaand en tijdens de uitzending en bij terugkomst. Ook is er informatie en aandacht voor het thuisfront. Verder ben je als militair op uitzending even helemaal uit je ‘normale’ leven. Zorgmedewerkers zijn ’s avonds weer bij hun gezin, ook thuis moet het allemaal dus door gaan. Ook wordt in de zorg na de crisis de reguliere zorg weer opgeschaald, er moet zelfs een inhaalslag gemaakt worden. Dit betekent op volle kracht weer door zonder aandacht voor hoe het nu eigenlijk met je gaat. Er is weinig tot geen tijd voor rust of reflectie. Daarnaast zijn zorgmedewerkers gericht op de zorg voor anderen. Een prachtige eigenschap maar daardoor vergeten ze zichzelf nogal eens. En dat is nu precies wat lastig is in een crisissituatie. Hoe kunnen we pas op de plaats maken en aandacht geven aan hetgeen men heeft meegemaakt? En dan niet tussen de bedrijven door maar hier echt tijd voor vrijmaken? Dat is een hele belangrijke boodschap die Defensie mee wil geven aan de zorg.
5 tips voor de leidinggevende in een stressvolle situatie
- Neem zelf rust
- Straal rust uit
- Begin de dienst met bijvoorbeeld een bemoedigend woord (steeds over een ander thema)
- Stel jezelf kwetsbaar op, geef woorden aan stress
- Deel informatie en ben open
"Zorgmedewerkers zijn gericht op de zorg voor anderen, maar vergeten zichzelf nogal eens"
Wat kan de zorg leren van Defensie?
Binnen Defensie ligt de focus sterk op leiderschap, meer dan in de zorg. Hoe geef je leiding in een stressvolle situatie? Hoe zorg je goed voor je mensen? Bij Defensie hebben ze veel protocollen en procedures, skills and drills worden actief getraind. Zodat, wanneer je te maken krijgt met een onvoorziene of gevaarlijke situatie, je flexibel kunt zijn en beslissingen kunt nemen op basis van automatisme. Daarnaast is het zo dat als een commandant zegt ‘We gaan rechts’ dan gaan we ook rechts. Als de nood hoog is, word je automatisch wat directiever. Er is dan geen tijd om een beslissing ter discussie te stellen. Dit komt sterk overeen met het werken op een SEH of IC. Directieve vormen van leidinggeven zijn binnen Defensie in bijzondere situaties noodzakelijk en daarom gebruikelijk. Echter wordt daar ook ingezet op het toepassen van een leiderschapsstijl die past in de context en aard van het werk op dat moment (situationeel leiderschap). Het is belangrijk om te kunnen schakelen in je leiderschapsstijl: wanneer moet je directief zijn en wanneer kun je coachend zijn? Reflecteer met je mensen op het feit dat je misschien afgelopen periode een hele andere stijl hebt toegepast dan de stijl die ze van je gewend zijn.
Heb je nog een tip voor leidinggevenden in de zorg?
Een belangrijke tip van Defensie is: zorg dat aandacht voor mentale gezondheid structureel verankerd wordt, dat het ingebed is in het reguliere werk. Dan ben je ook beter voorbereid op een onvoorziene situatie. De tijd is er nu rijp voor!
Wat vinden jullie ervan dat er in de zorg gebruik gemaakt wordt van de programma’s van Defensie?
Dat is heel duidelijk: super als we op deze manier van elkaar kunnen leren en niet allemaal het wiel opnieuw uit hoeven vinden. Heel mooi om te zien hoe de informatie die beschikbaar is binnen Defensie zo helpend is voor de zorg. Lees bijvoorbeeld de hulpgids Mentaal in balans (PDF) waarin de kennis vanuit Defensie is vertaald naar de zorg.
Het Platform Stress de Baas is tot stand gekomen in samenwerking met:
Platform Stress de Baas
Het platform Stress de Baas is speciaal voor werkgevers en werknemers in de zorg en helpt uw organisatie bij goed werkgeverschap. We bieden informatie over hoe u uw organisatie en medewerkers zo goed mogelijk kunt faciliteren, ondersteunen of doorverwijzen.